گیاهان خاص دارویی هزاران سال است که از گیاهان خاص دارویی برای درمان بیماری های مختلف استفاده می کنند.
امروزه نیز طب سنتی در بین مردم طرفداران زیادی دارد و بسیاری از افراد برای درمان بیماری ها از خواص گیاهان دارویی استفاده می کنند.
تاریخچه گیاهان خاص دارویی
گیاهان خاص دارویی در پزشکی کهن، داروها از گیاهان بدست می‌آمدند. در تولد رستم موبد پزشک، به دستور سیمرغ مرهمی از کوبیدن گیاهی مخصوص و آمیختن آن با شیر و خشک کردن آن در سایه، ساخته و بر زخم عمل رودابه می‌گذارد. نکتهٔ ظریف این دستور، توصیه به خشک کردن مرهم در سایه است تا خواص آن در اثر نور آفتاب و گرما از بین نرود. این توصیه امروز هم در نگهداری داروها به قوت خود باقی است. شناخت مواد دارویی مورد استفادهٔ مصریان قدیم از روی پاپیروس(ورق پوست گیاه که در قدیم به عنوان کاغذ استفاده میشد) های مقدسی که از آنان به جای مانده‌است، میسر می‌باشد. باارزش‌ترین این پاپیروس‌ها «پاپیروس اسمیت» است. مصریان تقریباً از همهٔ قسمت‌های گیاه استفاده می‌کردند. طب بابل توسط الواح کوچکی که نام داروها را به خط میخی روی آن‌ها نوشته‌اند بر جای مانده‌است. عناصری که آن‌ها بکار می‌بردند اساساً ریشهٔ گیاهی داشته‌است. در دستورهای بابلی‌ها برخلاف مصریان وزن و اندازه ذکر نشده‌است. در متون هند قدیم گیاهان طبی به دو گروه تقسیم می‌شوند. گروه اول یا به‌عنوان مسهل، ملین به کار می‌روند یا باعث سهولت اجابت مزاج می‌شوند و گروه دیگر مسکن هستند. در کنار طب سوزنی که در چین اختراع شده، مهم‌ترین قسمت طب سنتی چین علم داروهای گیاهی بوده‌است. یک رسالهٔ داروسازی به نام پن تسائو کانگ مو (Pen Ts’ao Kang Mu) در سال ۱۵۹۷ تکمیل و منتشر شد. این رساله ۸۱۶۰ نسخه دارد که بر ۱۸۷۱ ماده که عموماً ریشهٔ گیاهی دارند متکی است.
گیاه شناسی در ایران قبل از اسلام نیز سابقهٔ طولانی داشت. در اوستا بارها از «اورورو بیشه زو» (گیاه درمانی) ستایش شده‌است و واژهٔ اورورو به معنی گیاه فرشته نگهبان امرتات (امرداد) که خود یکی از امشاسپندان و کمال جاودانگی است در اوستا آمده‌است. پزشکان ایرانی از صدها گیاه و رستنیِ درمان‌بخش آگاه بودند و آن‌ها را مقدس می‌شمردند. مقدس‌ترین این گیاهان ۳۰ نوع بود که نمادی از نام روزهای سی‌گانهٔ یک ماه بود. به‌طور مثال نام روز آذر که نماد گیاهی آن در اوستا «اثرگون» نام دارد و آن نوعی گل همیشه بهار است که دم کردهٔ آن محرک سلسله اعصاب است و برای رفع خستگی استفاده میشد. نام «دارو» نیز از ریشه واژه ایرانی «دار» به معنی درخت است و در زبان پهلوی به «داروگ» تغییر شکل یافته و واژه انگلیسی و فرانسه «drug» از همین ریشه فارسی ساخته شد.
آغاز کاربرد وسیع گیاهان دارویی و رونق و گسترش آن در کشورهای شرقی به‌خصوص در دورهٔ اسلام به زمانی که شرق به کارها، نوشته‌ها و ترجمه‌های آثار بقراط، جالینوس و کتاب‌های دیوسکوریدوس و پلینیوس و دیگران دسترسی یافت، مربوط می‌شود؛ زیرا کارها و آثار این دانشمندان یونانی مستقیماً از طریق شام و شرق رسید و در اوایل قرن سوم میلادی در بیت الحکمه به عربی ترجمه شد. کتاب «گیاهان» یا «الحشایش» یکی از مهم‌ترین ترجمه‌های این منابع است که در واقع همان ترجمهٔ دِ ماتریا مدیکای دیوسکوریدوس است و از آن زمان و حتی تا همین اواخر به عنوان طب سنتی همیشه مورد استفاده قرار می‌گرفت. محمد بن زکریای رازی(سال‌های ۲۵۰ تا ۳۱۳ ق) دائرهالمعارفی در درمان شناسی به نام کتاب الحاوی فی الطب و کتاب خلاصهٔ پزشکی، به نام المنصوری و کتاب دیگری به نام منافع الاغذیه و دفع مضاره را نوشت. این کتاب‌ها و بقیهٔ آثار او، مخزن و مرجع مهم اطلاعات گیاه‌شناختی برای نسل‌های متمادی در شرق و غرب بوده‌است. پزشک نامور بو علی سینا (سال‌های ۳۵۹ تا ۴۱۶ ه.ش) ۸۱۱ داروی گیاهی و معدنی را در کتاب قانون همراه با اثرات آن‌ها بر بدن انسان شرح داده‌است. برخی از این گیاهان ریشهٔ هندی، تبتی چینی یا کلاً شرقی داشتند.
دو واقعه زمینهٔ علم گیاه‌شناسی را گسترش داد. یکی از آن‌ها اختراع دستگاه چاپ به وسیلهٔ گوتنبرگدر سال ۱۴۵۰ میلادی و دیگری کشف آمریکا به وسیلهٔ کریستف کلمب در سال ۱۴۹۲ میلادی بود. نتیجهٔ مستقیم این دو واقعه، چاپ تعداد زیادی از مجموعه‌های گیاهی و وارد کردن داروهای جدیدِ بسیار به اروپا بود. پاراسلسوس دانشمند سوئیسی(۱۵۴۱–۱۴۹۳) با سفر به اروپا و جمع‌آوری تجربیات گوناگون، پایه و اساس محکمی در طب به وجود آورد. گنجینهٔ گیاهان یکی از مهم‌ترین آثار پاراسلسوس است. او برای طب گیاهی ارزش خاصی قائل بود و به اثرات درمانی آب‌های معدنی و گیاهان محلی توجه زیادی داشت. وی اولین کسی بود که علم شیمی را در روش‌های درمانی شرکت داد. او در تاریخ علم طب به عنوان اصلاح‌کننده طب و به بیان دیگر بنیانگذار شیمی درمانی و پزشکی مطلع در باب گیاهان دارویی شناخته شده‌است. شیمی و فارماکولوژی به موازات یک‌دیگر تکامل یافته‌اند. بالاخره به لطف کتاب الکساندر چیرش (۱۸۵۶–۱۹۳۹) به نام «رسالهٔ فارماکولوژی» بود که مطالعهٔ گیاهان دارویی و داروهای طبیعی در میان علومِ شناخته شدهٔ دیگر جای گرفت.
گوتنبرگدر سال ۱۴۵۰ میلادی و دیگری کشف آمریکا به وسیلهٔ کریستف کلمب در سال ۱۴۹۲ میلادی بود. نتیجهٔ مستقیم این دو واقعه، چاپ تعداد زیادی از مجموعه‌های گیاهی و وارد کردن داروهای جدیدِ بسیار به اروپا بود. پاراسلسوس دانشمند سوئیسی(۱۵۴۱–۱۴۹۳) با سفر به اروپا و جمع‌آوری تجربیات گوناگون، پایه و اساس محکمی در طب به وجود آورد. گنجینهٔ گیاهان یکی از مهم‌ترین آثار پاراسلسوس است. او برای طب گیاهی ارزش خاصی قائل بود و به اثرات درمانی آب‌های معدنی و گیاهان محلی توجه زیادی داشت. وی اولین کسی بود که علم شیمی را در روش‌های درمانی شرکت داد. او در تاریخ علم طب به عنوان اصلاح‌کننده طب و به بیان دیگر بنیانگذار شیمی درمانی و پزشکی مطلع در باب گیاهان دارویی شناخته شده‌است. شیمی و فارماکولوژی به موازات یک‌دیگر تکامل یافته‌اند. بالاخره به لطف کتاب الکساندر چیرش (۱۸۵۶–۱۹۳۹) به نام «رسالهٔ فارماکولوژی» بود که مطالعهٔ گیاهان دارویی و داروهای طبیعی در میان علومِ شناخته شدهٔ دیگر جای گرفت.
معرفی چند گیاه خاص دارویی
کاسنی
کاسنی یک گیاه خاص دارویی با گل های آبی یا ارغوانی است که کاملا سرد ، تقویت کننده کبد، و مسکن حرارت و عطش، و گرمی و تقویت کننده کلیه و فشار خون و صفرا و پاک کننده مجرای ادرار و کلیه ها است.
مصرف آب برگ کاسنی دارویی مفید برای درمان یرقان و کلیه ها و کبد است و تب را برطرف می کند و معده را تقویت می نماید .
کاسنی برای تنظیم فشار خون ، کاهش قند خون و درمان کننده سردرد و بیماریهای کبدی است .
ضماد آن برای برطرف کردن ورم های گرم و درد چشم و افزاینده بینائی است.ریشه کاسنی گرم و خشک است.
سیج
این گیاه به واسطه ویژگی های محرک، آنتی بیوتیک، قابض، و ضد نفخ خود برای اهداف دارویی مورد استفاده قرار می گیرد و در دسته ی گیاهان خاص دارویی قرار دارد. سیج سرشار از روغن های فرار و فلاونوئیدها است، و همچنین از ویژگی های ضد فشار خون، ضد دیابت، ضد التهاب و ضد میکروبی بهره می برد.
از جمله فواید سلامت سیج می توان به بهبود خلق و خو، تسکین اضطراب، تسکین گلو درد، تقویت سیستم ایمنی، کمک به کاهش وزن، کاهش التهاب، بهبود خواب خوب، و کاهش سطوح کلسترول و فشار خون اشاره کرد.
بولدو
بولدو درختی است به ارتفاع ۶ تا ۸ متر که موطن اصلی آن در شیلی است. طمع آن بسیار تلخ است ولی برگ‌های این گیاه برای تقویت دستگاه هاضمه مفید است.باعث ترشح صفرا و دفع اوره می‌گردد و خواب آور است.
گزنه
این گیاه در سراسر جهان یافت می‌شود، لمس آن باعث احساس سوزش می‌شود، اما دارای خواص دارویی بسیار بالایی است.
استعمال خارجی آن درموارد رماتیسم موفقیت‌آمیز بوده است.در مداوای پروستات و سنگ کلیه کاربرد دارد.در مداوای پروستات و سنگ کلیه کاربرد دارد.
این گیاه حاوی ماده‌ای به نام «سکرتین» است که بهترین عامل برای به کار انداختن غدد ترشحی هاضمه در معده، روده، کبد، لوزالمعده وکیسه صفرا است.
خاصیت مهم دیگر آن کمک به ساخته شدن گلبول‌های سرخ است.
درخت جنسهیا جنسان(Ginseng)
ریشه درخت جنسهیا جنسان بیش از ۲ هزار سال است که در طب چینی کاربرد دارد.
غربی‌ها در قرن بیستم با آن آشنا شدند و صادرات بی‌رویه آن، این گیاه را با خطر انقراض روبرو کرده است.
چای جنسهیا جنسان برای تقویت سیستم ایمنی بدن و مقابله با خستگی، استرس و سرماخوردگی مفید است.
گوارانا(Guaran)
درختی است که در منطقه آمازون می‌روید. در نزد قبائل بومی آمازون کاربرد دارویی داشته است.
در حال حاضر در برزیل از گوارنا یک نوع نوشیدنی با طعم شیرین ساخته می‌شود.
قرص و پودر آن نیز وجود دارد؛ میو‌ه‌های قرمز این درخت دارای کافئین است که برای ناراحتی‌های معده و روده کاربرد دارد.
گل ساعت
گیاهی است که در نواحی استوایی آفریقا و آمریکا رشد می‌کند.
میوه ترش و شیرین آن با نام «ماراکویا» شناخته شده است.
گل ساعت برای مداوای افسردگی، تشنج و اضطراب و اختلال در خواب بکار برده می‌شود.
خزنه( گیاهان خاص دارویی )
در محدوده دریای مدیترانه رشد می‌کند و تنها کاربرد ادویه ندارد، بلکه از گذشته‌های دور مصارف دارویی نیز داشته است .
خزنه جلوی عرق‌کردن بیش از حد را می‌گیرد و برای مداوای گلو درد و عفونت لثه بکار برده می‌شود.
خزنه در رفع اختلالات دستگاه گوارشی نیز کمک می‌کند.
سرخارگل
یکی از فواید سرخارگل بهبود سیستم ایمنی بدن است و سیستم ایمنی بدن نقش مهمی در محافظت بدن از بیماری و سرماخوردگی دارد.
سرخارگل بدلیل داشتن خاصیت دارویی و مواد فیتوکمیکال توانایی مبارزه با تومور را دارا و خطر سرطان مغز را کاهش میدهد.
همچنین درمان بیماری هایی مانند سردرد ،تب خال ، سرخک، سوزاک ، گلودرد، ورم معده، دندان درد، التهاب ورم لوزه و باعث بهبود سلامت روان می شود.
سرخارگل میتواند به درمان زخم ها کمک کند و روند التیام زخم را سرعت ببخشدو همچنین خاصیت از بین بردن ویروس و باکتری هارا دارد.
تفاوت بین گیاهان دارویی و داروی گیاهی
گیاهان دارویی شامل بخش‌هایی از گیاه است که پس از خشکاندن، بدون ایجاد هرگونه تغییری در مغازه‌ها و عطاری‌ها به فروش می‌رسد. گیاهان دارویی مثل زیره، رازیانه، هل یا دارچین گیاهانی هستند که برخی خواص درمانی آن‌ها که عمدتاً بی‌ضرر یا کم ضرر هستند، به اثبات رسیده‌است اما داروهای گیاهی حاصل تبدیل برخی گیاهان به دارو در کارخانه‌های داروسازی و طی فرایندی خاص و استریل هستند. با این توضیحات و ذکر تفاوت گیاهان دارویی و داروهای گیاهی باید گفت که عطاری‌ها تنها حق فروش گیاهان دارویی را دارند، گیاهانی که تعداد شان مشخص است و طی سالیان دراز فواید و بی عارضه یا کم عارضه بودن شان به اثبات رسیده‌است. مسلم است که مصرف بی‌رویه و بیش از حد نیاز هر نوع خوراکی اعم از گیاهی یا شیمیایی میتواند برای بدن ضرر داشته باشد.
توصیه های مهم برای مصرف گیاهان خاص دارویی
در مصرف گیاهان خاص دارویی زیاده روی نکنید.
مصرف گیاهان دارویی باید طبق نظر متخصصان طب سنتی باشد.
زنان باردار و خانم های شیرده نباید خودسرانه گیاهان دارویی مصرف کنند
